Ιστορία

Η χερσόνησος του Αγίου Όρους κατά την προχριστιανική εποχή ονομαζόταν Ακτή ή Άθως. Το όνομα Άθως το πήρε από το ομώνυμο όρος που υπάρχει σ’ αυτή και έχει ύψος 2033 μέτρα. Κατά την πρώτη εκστρατεία των Περσών εναντίον της Ελλάδος (491-490 π.Χ.) ναυάγησαν, λόγω σφοδρής θαλασσοταραχής, τα 300 πλοία του γαμπρού του Ξερξη Μαρδονίου στο ακρωτήριο του Άθω και έτσι ματαιώθηκε η εκστρατεία.

Μετά από δέκα χρόνια (481-480 π.Χ.) έγινε η δεύτερη εκστρατεία των Περσών εναντίον της Ελλάδος και της Ευρώπης. Ο Ξερξης, που ήταν ο ίδιος επικεφαλής της εκστρατείας αυτής, για να αποφύγει τον περίπλου του Άθω, φοβούμενος μήπως έχει και αυτός την ίδια τύχη με τον Μαρδόνιο, έκοψε τη χερσόνησο Ακτή στο στενότερο μέρος της και έτσι πέρασε τα πλοία του στη νότια Ελλάδα. Αρκετές πληροφορίες για τις πόλεις και τους κατοίκους τής χερσονήσου Ακτής μάς δίνουν οι ιστορικοί Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Σκύλαξ κ.ά. Έτσι από αυτούς πληροφορούμαστε για τις πόλεις του Άθω: τη Σάνη, το Δίον, την Ολόφυξο, την Ακρόαθω ή Ακροθώους, τη Θύσσο, τη Χαλανδρία, την «Ουρανίαν Πόλιν» (Ουρανούπολη), την Κορασία. Οι πόλεις αυτές ήταν διοικητικά αυτόνομες με ιδιαίτερη Βουλή και Ταμείο. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις οι αποφάσεις της Βουλής υποβάλλονταν στην κρίση του Δημου και ο λαός είχε τον τελευταίο λόγο.

Ο Άθως ως μοναστικό κέντρο
Από τα πρώτα χρόνια της διαδόσεως του Χριστιανισμού το κήρυγμα του Ευαγγελίου μεταδόθηκε και στους κατοίκους της χερσονήσου του Άθω. Η παράδοση μάλιστα αναφέρει ότι ο Μέγας Κωνσταντίνος έκτισε εδώ τρεις ναούς προς τιμήν της Υπεραγίας Θεοτόκου. Έναν από αυτούς τον έκτισε στο κέντρο της χερσονήσου, στη θέση όπου είναι σήμερα ο Ναός του Πρωτάτου, στις Καρυές. Από την εποχή αυτή φαίνεται ότι σιγά-σιγά αρχίζουν να έρχονται και να εγκαταβιώνουν στην είσοδο της χερσονήσου μοναχοί, να κτίζουν μοναστήρια και να οργανώνονται σε μοναστική κοινότητα. Κατά τον 7ο, 8ο και 9ο αιώνα έχουμε πλέον οργανωμένο μοναχισμό στον Άθωνα.

Ο όσιος Πετρος ο Αθωνίτης θεωρείται από τους παλαιότερους γνωστούς μοναχούς που ασκήτεψαν στον Άθωνα. Ασκήτεψε σε δύσβατη περιοχή του Αγίου Όρους 53 χρόνια. Σε όραμα η Παναγία του υπέδειξε τον τόπο ασκήσεως αλλά και την ιδιαίτερη προστασία Της προς τους μοναχούς του Αγίου Όρους.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 17-22)

Μονές

Η Ιερα Μονη Μεγιστης Λαυρας

Κτίσθηκε από τον Όσιο Αθανάσιο το 963 μ.Χ. στην άκρη της χερσονήσου του Άθωνα, πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλεως «Ακρόαθως».
Το μοναστήρι βοηθήθηκε στην αρχή από τους αυτοκράτορες Νικηφόρο Φωκά και Ιωάννη Τσιμισκή. Το σκευοφυλάκιο της Μονής είναι πλουσιότατο σε κειμήλια. Μεταξύ αυτών διακρίνονται ο σάκκος (αυτοκρατορικό ένδυμα), το στέμμα και το ευαγγέλιο του Νικηφόρου Φωκά. Στη βιβλιοθήκη υπάρχουν γύρω στα 2050 χειρόγραφα και πάνω από 30.000 έντυπα βιβλία.

Στην Ι. Μ. Μ. Λαύρας δημιουργήθηκε ένας νέος αρχιτεκτονικός ρυθμός ναού, ο οποίος και ονομάστηκε «αγιορείτικος». Με τον ρυθμό αυτό κτίστηκε ο κυρίως ναός της Ι. Μ. Μ. Λαύρας, το ονομαζόμενο «Καθολικό». Στη Μονή αυτή ανήκουν οι αρχαίες σκήτες της Αγίας Άννης, των Καυσοκαλυβίων, η νεώτερη του Τιμίου Προδρόμου και οι μοναχικοί οικισμοί Κατουνάκια, Καρούλια, Άγιος Βασίλειος, Κερασιά, Βιγλα και Προβάτα.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 72-77)

Η Ιερα Μονη Βατοπαιδιου

Ιδρύθηκε πάνω στα ερείπια παλαιότερης Μονής από τους μαθητές του Οσίου Αθανασίου Αθανάσιο, Νικόλαο και Αντώνιο μεταξύ των ετών 972-980 μ.Χ. Σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία της συνδέεται με τη διάσωση του Αρκαδίου, γιου του αυτοκράτορα Θεοδοσίου. Το πλοίο στο οποίο επέβαινε ο Αρκάδιος ταξιδεύοντας από την Κωνσταντινούπολη για τη Ρώμη, όταν ήταν παιδί, ναυάγησε πλησίον της ακτής του Άθω. Ο Αρκάδιος σώθηκε με θαύμα της Παναγίας. Βρέθηκε κάτω από μια βάτο εκεί που σήμερα είναι κτισμένο το Μοναστήρι (βάτος + παιδί = Βατοπαίδι).

Το Μοναστήρι είναι αφιερωμένο στην Υπεραγία Θεοτόκο και εορτάζει στις 25 Μαρτίου, στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Ψηφιδωτές εικόνες, τοιχογραφίες και φορητές εικόνες κοσμούν το Καθολικό, την Τράπεζα και τα παρεκκλήσια. Στην πλούσια βιβλιοθήκη της φυλάσσονται σπάνια βιβλία, κώδικες, 2.000 χειρόγραφα και πάνω από 40.000 έντυπα βιβλία. Μεταξύ των χειρογράφων είναι και το αρχαιότερο και μοναδικό αντίγραφο της Γεωγραφίας του Πτολεμαίου. Η Ι. Μονή Βατοπαιδίου ίδρυσε σχολεία, την Αθωνιάδα Ακαδημία, το Βατοπαιδινό σχολείο στη Λαρνακα, ενίσχυσε τη Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνστανούπολη και βοήθησε και άλλα σχολεία. Στη Μονή αυτή ανήκουν η σκήτη του Αγίου Δημητρίου, που απέχει μισή ώρα από αυτή, και η Σκήτη του Αγίου Ανδρέου (Σεράϊ) που είναι στις Καρυές.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 80-84)

Η Ιερα Μονη Ιβηρων

Η Ιερά Μονή Ιβήρων ιδρύθηκε από Ιβηρίτες μαθητές του Οσίου Αθανασίου: τον Ιωάννη, τον γιο του Ευθύμιο και τον ανεψιό του Γεώργιο. Η Ι. Μονή κτίστηκε στο μέρος όπου παλαιότερα υπήρχε η Ι. Μ. Κλήμεντος και στην αρχαιότητα ο ναός του Ποσειδώνα. Η Μονή εορτάζει στις 15 Αυγούστου, στην εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Σε παρεκκλήσιο της Μονής φυλάσσεται η θαυματουργός εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου, η «Πορταΐτισσα». Η εικόνα αυτή μόνη της, δια θαύματος, ήλθε πλέοντας πάνω στα κύματα της θαλάσσης από τη Νίκαια της Βιθυνίας το 1004 μ.Χ. Μια αργυροεπίχρυση καντήλα σε σχήμα λεμονιάς καίει μπροστά στην εικόνα της Πορταΐτισσας. Μπροστά στην Ωραία Πυλη του Καθολικού κρέμεται μια αργυρή κανδήλα, η οποία κινείται μόνη της θαυματουργικά σε διάφορες στιγμές καλώντας τον κόσμο σε μετάνοια. Η βιβλιοθήκη της Μονής είναι πλούσια σε χειρόγραφα, αριθμώντας πάνω από 2000. Στο Σκευοφυλάκιο φυλάσσεται ο σάκκος του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή. Στην Ι. Μ. Ιβήρων ανήκει η Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από την Μονή.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 86-91)

Η Ιερα Μονη Χιλιανδαριου

Η Ι. Μ. Χιλιανδαρίου τιμάται στα Εισόδια της Κυρίας Θεοτόκου και πανηγυρίζει στις 21 Νοεμβρίου. Ιδρύθηκε από τον διάδοχο του Σερβικού θρόνου Σαββα, ο οποίος ήλθε και μόνασε στο Άγιον Όρος. Ο άγιος Σαββας έγινε αργότερα πρώτος Αρχιεπίσκοπος της Σερβίας. Ο πατέρας του Στέφανος, βασιλεύς της Σερβίας, αργότερα παραιτήθηκε του θρόνου και ήλθε και μόνασε, παίρνοντας το όνομα Συμεών. Με την πάροδο του χρόνου το Χιλιανδάρι έγινε η πνευματική κολυμβήθρα του Σερβικού λαού.

Πολύτιμα κειμήλια της Ι. Μονής είναι: τεμάχια από το ακάνθινο στεφάνι, το καλάμι και το σάβανο του Χριστού και η εικόνα της Παναγίας που θαυματούργησε στον Άγιον Ιωάννη Δαμασκηνό, η Παναγία η «Τριχερούσα». Στη βιβλιοθήκη υπάρχουν 181 ελληνικοί και σλαβικοί κώδικες και περισσότερα από 20.000 βιβλία.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 93-94)

Η Ιερα Μονη Διονυσιου

Κτίστηκε το 1366 μ.Χ. από τον όσιο Διονύσιο επάνω σε έναν βράχο στη νοτιοδυτική πλευρά της χερσονήσου του Άθω, κοντά στην παραλία, και αφιερώθηκε στον Τίμιο Πρόδρομο. Στην ανοικοδόμηση της Μονής βοήθησε οικονομικά ο αυτοκράτορας της Τραπεζούντας Αλέξιος Γ΄ Κομνηνός, γι’ αυτό και η Μονή ονομάστηκε «Μονή του Μεγάλου Κομνηνού». Θαυμάσιες τοιχογραφίες κοσμούν τον Καθολικό Ναό και την Τράπεζα της Μονής. Οι τοιχογραφίες του ναού αγιογραφήθηκαν από τον Τζώρτζη, το 1546-1547, και της Τραπέζης από τους μοναχούς Δανιήλ και Μερκούριο. Οι τοιχογραφίες που βρίσκονται εξωτερικά της Τραπέζης έχουν παραστάσεις με τις οποίες ερμηνεύεται το βιβλίο της Αποκαλύψεως. Η έκρηξη της ατομικής βόμβας, οι πύραυλοι, πολεμικά αεροπλάνα, τα άρματα μάχης ζωγραφίζονται πριν περίπου πέντε αιώνες προφητικά.

Στη Μονή φυλάσσεται και το δεξί χέρι του Τιμίου Προδρόμου. Επίσης η εικόνα της Θεοτόκου του «Ακαθίστου». Έχοντας στα χέρια του αυτήν την εικόνα ο Πατριάρχης Σεργιος ενίσχυε τους αγωνιζομένους στρατιώτες κατά την πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως από τους Αβάρους το 624 μ.Χ.
Η βιβλιοθήκη είναι πλουσιότατη. Περιέχει 1100 χειρόγραφα, τα οποία κοσμούνται με πολλές μικρογραφίες.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 97-99)

Η Ιερα Μονη Κουτλουμουσιου

Η Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου βρίσκεται κοντά στις Καρυές. Κτίστηκε τον 11ο αιώνα και τιμάται στη Μεταμόρφωση του Κυρίου. Κατά τον 14ο αιώνα ο ηγούμενος της Μονής Χαρίτων βοήθησε για την πνευματική αναγέννηση της Ρουμανίας. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Καθολικού είναι ένα από τα ωραιότερα του Αγίου Όρους. Στην Επανάσταση του 1821, εδώ στη Μονή Κουτλουμουσίου γίνονταν οι συνεδριάσεις των επαναστατών και εδώ περιόρισαν τότε τον Τούρκο διοικητή του Αγίου Όρους. Το 1842 στο Κουτλουμουσιανό Κελλί «Τίμιος Πρόδρομος» του Σακαρέλλου στις Καρυές εγκαταστάθηκε η Κεντρική Αθωνιάς Σχολή, η οποία παρέμεινε σ’ αυτό μέχρι το 1930. Στην Ι. Μ. Κουτλουμουσίου ανήκει η Σκήτη του Αγίου Παντελεήμονος.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 100-102)

Η Ιερα Μονη Παντοκρατορος

Βρίσκεται στην παραλία, στη βορειοανατολική πλευρά της χερσονήσου και σε απόσταση μιάμισης ώρας από τις Καρυές. Πανηγυρίζει στην εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, 6 Αυγούστου.
Ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα από τον μέγα στρατοπεδάρχη Αλέξιο και τον αδελφό του Ιωάννη, μέγα Πριμικήριο. Στο Καθολικό της Μονής φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου, η «Γερόντισσα». Οι τοιχογραφίες που κοσμούν το Καθολικό είναι έργα της Μακεδονικής Σχολής. Στην Ι. Μονή Παντοκράτορος ανήκει και η Ι. Σκήτη του Προφήτου Ηλιού, η οποία δημιουργήθηκε το 1892.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 104-106)

Η Ιερα Μονη Ξηροποταμου

Αυτή είναι μια από της αρχαιότερες Μονές του Αγίου Όρους. Την ίδρυσε ο όσιος Παύλος, γιός του αυτοκράτορα Μιχαήλ Ραγκαβέ (811-813). Ο ίδιος ίδρυσε και τη Μονή του Αγίου Γεωργίου στους πρόποδες του Άθω, η οποία ονομάσθηκε αργότερα Μονή Αγίου Παύλου. Η Μονή Ξηροποτάμου τιμάται στους Σαράντα Μάρτυρες, 9 Μαρτίου.
Στη θέση της παλαιότερα βρισκόταν η Μονή του Αγίου Νικηφόρου. Στη Μονή αυτή φυλάσσεται το μεγαλύτερο τεμάχιο Τιμίου Ξύλου που υπάρχει στο Άγιον Όρος.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 108)

Η Ιερα Μονη Ζωγραφου

Ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα από τρία αδέλφια που κατάγονταν από την Αχρίδα, τον Μωυσή, τον Ααρών και τον Ιωάννη. Η Μονή τιμάται στον Άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο και πανηγυρίζει στις 23 Απριλίου. Στο Καθολικό της φυλάσσεται η αχειροποίητη εικόνα του Αγίου Γεωργίου. Το Μοναστήρι καταστράφηκε από τους Ενωτικούς και τους Καταλανούς. Εικοσιέξι πατέρες μαρτύρησαν δια πυράς το 1282 από τους Ενωτικούς. Από το 1845 οι πλειοψηφία των μοναχών είναι βουλγαρικής καταγωγής.

Στη βιβλιοθήκη της υπάρχουν πολλά ελληνικά και σλαβικά χειρόγραφα. Μεταξύ αυτών διακρίνεται το πρώτο γραπτό κείμενο της νεώτερης βουλγαρικής φιλολογίας, το αυτόγραφο του Παϊσίου, του 1762, «Ιστορία του Βουλγαρικού Έθνους».

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 111)

Η Ιερα Μονη Δοχειαριου

Η Μονή αυτή κτίστηκε αρχικά στην περιοχή της Δάφνης από τον υποτακτικό του Αγίου Αθανασίου Ευθύμιο Δοχειάρη και αφιερώθηκε στον Άγιο Νικόλαο. Πειρατές όμως κατέστρεψαν το μοναστήρι, οπότε ξανακτίστηκε στον σημερινό χώρο όπου είναι η Ι. Μ. Δοχειαρίου. Ύστερα από ένα θαύμα των Αγίων Αρχαγγέλων, χάρη στο οποίο σώθηκε ένα παιδί, η Ι. Μονή Δοχειαρίου τιμάται στους Αγίους Αρχαγγέλους, 8 Νοεμβρίου.

Στην Ι. Μ. Δοχειαρίου υπάρχει η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της «Γοργοϋπηκόου». Είναι τοιχογραφία και βρίσκεται έξω από την τράπεζα σε ιδιαίτερο παρεκκλήσι. Καθημερινά ορισμένος ιερομόναχος ψάλλει παράκληση προς την Θεοτόκο προς βοήθεια των χριστιανών. Το Καθολικό της Μονής είναι υψηλό. Τοιχογραφήθηκε από τον Τζώρτζη το 1568 και οι τοιχογραφίες είναι θαυμάσιες. Το τέμπλο και το κιβώριο, ξυλόγλυπτα, πλούσια σε σχήματα και φυτικό διάκοσμο, θεωρούνται τα ωραιότερα του Αγίου Όρους.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 114-116)

Η Ιερα Μονη Καρακαλλου

Ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα και τιμάται στους Αγίους Πρωτοκορυφαίους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο (29 Ιουνίου). Στη βιβλιοθήκη σώζονται 42 περγαμηνοί κώδικες 9ου έως 14ου αιώνα. Ξεχωριστή αξία έχει ένα περγαμηνό ειλητάριο που περιέχει τη Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 118)

Η Ιερα Μονη του Οσιου Φιλοθεου

Η Ιερά Μονή ιδρύθηκε από τον όσιο Φιλόθεο, σύγχρονο του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη, και τιμάται στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου (25 Μαρτίου). Κατά τον 16ο αιώνα ο ηγούμενος όσιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω, μετά από πολλές προσπάθειες, επάνδρωσε τη Μονή με πολλούς μοναχούς. Στο Καθολικό της Μονής φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της «Γλυκοφιλούσης». Η εικόνα αυτή προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη και ήλθε στην Ι. Μονή Φιλοθέου δια θαλάσσης, επάνω στα κύματα. Στη βιβλιοθήκη σώζονται δύο ειλητάρια του 14ου αιώνα που περιέχουν τη Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Στη Ι. Μονή Φιλοθέου έγινε μοναχός και ο Άγιος ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 120)

Η Ιερα Μονη Σιμωνος Πετρα

Ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα επάνω σε βράχο από τον άγιο Σιμωνα και εορτάζει στη Γεννηση του Κυρίου Ιησού Χριστού. Ο βράχος αυτός που επάνω του είναι κτισμένη η Σιμωνόπετρα έχει υψόμετρο 300 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Η Σιμωνόπετρα φαίνεται από τη θάλασσα ως ένα σύνολο τριών επταορόφων πολυκατοικιών. Πολλές φορές καταστράφηκε από πυρκαγιά. Στη Μονή φυλάσσεται το αριστερό χέρι της Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής, το οποίο και θαυματουργεί. Η βιβλιοθήκη, επιστημονικά ταξινομημένη, αριθμεί σήμερα γύρω στους 32.000 τόμους εντύπων βιβλίων.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 122)

Η Ιερα Μονη Αγιου Παυλου

Ιδρύθηκε στους πρόποδες του Άθω από τον όσιο Παύλο τον Ξηροποταμηνό. Στην αρχή λειτούργησε ως Κελλί και αργότερα εξελίχθηκε σε Μονή προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου. Σημερα τιμάται στην Υπαπαντή του Κυρίου, 2 Φεβρουαρίου. Στη Μονή του Αγίου Παύλου η βασίλισσα Μάρω, σύζυγος του Σουλτάνου Μουράτ Β΄ και μητέρα του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητού, έφερε τα Τιμια Δώρα που πρόσφεραν οι Μάγοι στον νεογέννητο Χριστό. Η βιβλιοθήκη περιλαμβάνει περισσότερα από 495 χειρόγραφα και περίπου 18.000 έντυπα βιβλία. Στη Μονή του Αγίου Παύλου υπάγονται δύο Σκήτες: η Νέα Σκήτη (ή Σκήτη του Πύργου) και η Σκήτη του Αγίου Δημητρίου (ή του Λάκκου ή Λακκοσκήτη).

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 124-126)

Η Ιερα Μονη Σταυρονικητα

Η Μονή αυτή είναι αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο. Είναι παραλιακή και βρίσκεται βόρεια των Καρυών. Ιδιαίτεροι ευεργέτες της Μονής είναι ο ηγούμενος Γρηγόριος Γηρομερίτης και ο Ιερεμίας Α΄ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως που θεωρούνται και κτίτορές της. Το Καθολικό είναι τοιχογραφημένο από τον σπουδαίο αγιογράφο Θεοφάνη τον Κρητικό, εκπρόσωπο της Κρητικής Σχολής του 16ου αιώνα.

Στο Καθολικό φυλάσσεται η ψηφιδωτή εικόνα του Αγίου Νικολάου του Στρειδά που βρέθηκε μέσα στη θάλασσα με ένα στρείδι κολλημένο στο μέτωπο του Αγίου. Όταν ξεκόλλησαν το στρείδι, από το μέτωπο του Αγίου έτρεξε αίμα. Η βιβλιοθήκη περιέχει 169 ελληνικούς κώδικες. Οι 58 παλαιότεροι είναι περγαμηνοί και χρονολογούνται από τον 10ο μέχρι τον 15ο αιώνα.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 128)

Η Ιερα Μονη Ξενοφωντος

Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος υπάρχει από την εποχή του Οσίου Αθανασίου του Αθωνίτου, τον 10ο αιώνα. Τιμάται στον Άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο. Στη Μονή αυτή φυλάσσονται δύο ψηφιδωτές εικόνες του 14ου αιώνα, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Δημητρίου. Επίσης η θαυματουργή εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου της Οδηγήτριας. Η Μονή αυτή έχει δύο Καθολικά, ένα παλαιότερο τοιχογραφημένο το 1544 από τον Αντώνιο, της Κρητικής Σχολής, και ένα νεώτερο του 1809. Και τα δύο τιμώνται στον Άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο. Στη Μονή Ξενοφώντος ανήκει και η Ιερά Σκήτη του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 130)

Η Ιερα Μονη Οσιου Γρηγοριου

Κτίσθηκε τον 14ο αιώνα από τον Γρηγόριο, μαθητή του Οσίου Γρηγορίου του Σιναΐτου, προς τιμήν του Αγίου Νικολάου. Μεσα στον περίβολο της Μονής υπάρχει ένας ναΐσκος προς τιμήν της Αγίας Αναστασίας της Ρωμαίας. Το 1761 μια μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε το Μοναστήρι. Ο Ιωακείμ ο Μακρυγένης –που πήρε το όνομα αυτό γιατί, ενώ ήταν σπανός, με θαύμα του Αγίου Νικολάου έβγαλε γένια και μάλιστα μέχρι το δάπεδο– με πολλές προσπάθειες και ταξίδια στην Κωνσταντινούπολη και τη Μολδοβλαχία συγκέντρωσε χρήματα και ξαναέκτισε τη Μονή. Η βιβλιοθήκη της διαθέτει 297 χειρόγραφα.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 132)

Η Ιερα Μονη Εσφιγμενου

Ιδρύθηκε πριν από τον 11ο αιώνα στα βορειοδυτικά παράλια της χερσονήσου του Αγίου Όρους. Πανηγυρίζει την εορτή της Αναλήψεως του Κυρίου. Το 1821, κατά την Ελληνική Επανάσταση, στην Ι. Μ. Εσφιγμένου αποβιβάσθηκε ο Εμμανουήλ Παππάς. Στο Άγιον Όρος η Ι. Μ. Εσφιγμένου ανέλαβε το μεγαλύτερο βάρος της επαναστάσεως του 1821. Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσεται χρυσοκέντητο τεμάχιο υφάσματος από τη σκηνή του Μεγάλου Ναπολέοντα. Στη βιβλιοθήκη υπάρχει ένα παλίμψηστο Ευαγγέλιο, του οποίου η παλαιά γραφή υπολογίζεται ότι είναι του 6ου αιώνα μ.Χ. Στην Ι. Μ. Εσφιγμένου υπαγόταν και η αρχαία Σκήτη της Σαμάρειας.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 134-135)

Η Ιερα Μονη Αγιου Παντελεημονος

Η σημερινή Μονή του Αγίου Παντελεήμονος κτίσθηκε μετά το 1760 στην παραλία μεταξύ Δάφνης και Ι. Μ. Ξενοφώντος. Τα χρήματα για την ανοικοδόμηση τα διέθεσε ο Φαναριώτης ηγεμόνας τής Μολδαβίας Σκαρλάτος Καλλιμάχης. Το μοναστήρι ονομάσθηκε «Αυθεντικόν κοινόβιον των Καλλιμάχιδων». Το Μοναστήρι επανδρώθηκε από τους μοναχούς της Μονής του Αγίου Παντελεήμονος του Θεσσαλονικέως, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στις νέες εγκαταστάσεις. Το Μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος του Θεσσαλονικέως, το λεγόμενο Παλαιομονάστηρο, ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα από Θεσσαλονικέα μοναχό. Βρίσκεται σε απόσταση περίπου μίας ώρας πεζοπορίας βόρεια της νέας Μονής.

Το 1840 εισέρχονται σε αυτό οι πρώτοι Ρώσοι μοναχοί. Το 1875 μεθοδεύτηκε η ανάληψη της ηγουμενίας από τον Ρώσο ιερομόναχο Μακάριο όχι με εντελώς κανονικό τρόπο. Την περίοδο αυτή πολλοί ρώσοι μοναχοί εγκαθίστανται στη Μονή και η ακολουθία στην Εκκλησία γίνεται στα Ελληνικά και στα Ρωσικά. Το μοναστήρι ονομάσθηκε Ρωσικό. Στο καμπαναριό υπάρχει η μεγαλύτερη καμπάνα του Αγίου Όρους: ζυγίζει 13 τόνους και έχει διάμετρο 2,70 μέτρα. Έχει πλούσια βιβλιοθήκη με ελληνικά και σλαβικά χειρόγραφα και έντυπα. Στη Μονή του Αγίου Παντελεήμονος ανήκουν οι Σκήτες Βογορόδιτσα, Παλαιομονάστηρο, Χρωμίτσα και Νεα Θηβαΐδα.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 136-138)

Η Ιερα Μονη Κωνσταμονιτου

Κατά την παράδοση η Μονή αυτή κτίσθηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο και τιμάται στον Πρωτομάρτυρα Άγιο Στέφανο. Ωστόσο ιστορικά στοιχεία σώζονται από τον 11ο αιώνα. Στη Μονή Κωνσταμονίτου φυλάσσονται η εικόνα της Παναγίας Οδηγητρίας του 12ου αιώνα, δώρο της Άννας της Φιλανθρωπινής, η εικόνα της Παναγίας «Αντιφωνήτριας» και η εικόνα του αγίου Στεφάνου του 8ου αιώνα. Στη βιβλιοθήκη σώζονται 110 χειρόγραφα χρονολογούμενα από τον 12ο έως τον 18ο αιώνα. Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσεται τεμάχιο από τη χλαμύδα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.

(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 140)