Ιστορία της Μονής
Ιδρύθηκε πάνω στα ερείπια παλαιότερης Μονής από τους μαθητές του Οσίου Αθανασίου Αθανάσιο, Νικόλαο και Αντώνιο μεταξύ των ετών 972-980 μ.Χ.
Σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία της συνδέεται με τη διάσωση του Αρκαδίου, γιου του αυτοκράτορα Θεοδοσίου. Το πλοίο στο οποίο επέβαινε ο Αρκάδιος ταξιδεύοντας από την Κωνσταντινούπολη για τη Ρώμη, όταν ήταν παιδί, ναυάγησε πλησίον της ακτής του Άθω. Ο Αρκάδιος σώθηκε με θαύμα της Παναγίας. Βρέθηκε κάτω από μια βάτο εκεί που σήμερα είναι κτισμένο το Μοναστήρι (βάτος + παιδί = Βατοπαίδι).
Το Μοναστήρι είναι αφιερωμένο στην Υπεραγία Θεοτόκο και εορτάζει στις 25 Μαρτίου, στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.
Ψηφιδωτές εικόνες, τοιχογραφίες και φορητές εικόνες κοσμούν το Καθολικό, την Τράπεζα και τα παρεκκλήσια.
Στην πλούσια βιβλιοθήκη της φυλάσσονται σπάνια βιβλία, κώδικες, 2.000 χειρόγραφα και πάνω από 40.000 έντυπα βιβλία. Μεταξύ των χειρογράφων είναι και το αρχαιότερο και μοναδικό αντίγραφο της Γεωγραφίας του Πτολεμαίου.
Η Ι. Μονή Βατοπαιδίου ίδρυσε σχολεία, την Αθωνιάδα Ακαδημία, το Βατοπαιδινό σχολείο στη Λαρνακα, ενίσχυσε τη Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνστανούπολη και βοήθησε και άλλα σχολεία.
Στη Μονή αυτή ανήκουν η σκήτη του Αγίου Δημητρίου, που απέχει μισή ώρα από αυτή, και η Σκήτη του Αγίου Ανδρέου (Σεράϊ) που είναι στις Καρυές.
(Βλ. Νικηφόρου Κωνσταντίνου [Μικραγιαννανίτου] Μητροπολίτου Κεντρώας Αφρικής, Το Άγιον Όρος Άθως, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 80-84)
